जे.भि. स्तालिन (१८७९–१९५३) यागु बःचा हाकगु जीवनी ख्वप पौ, नेपालभाषा प्रकाशन– अंक ४

(का. रोहितं च्वया द्यूगु ‘स्तालिनया जीवनी’ खय् आधारित)

रुसया तिफलिसया गोरी धायगु शहरे २१ डिसेम्बर १८७९ खुन्हुँ स्तालिनया जन्म जूगु खः । वयकया मांयागु नां एकातेरिना खः सा बौयागु नां जुगुशबिली खः । तस्कं धर्मात्माम्हा एकातेरिनां थः च्वङागु गामय् स्कूल मरुगुलिं गोरी घाय्गु शहरय्यंक ६ दा दःम्हा स्तालिनयाता धार्मिक स्कूलय् भर्ना यात । मचाबलय् वयकया नां शो–शो खः । तस्कं मेहनतीम्हा शो–शो (स्तालिन) गरिबकुलय् जन्म जूगुलिं नय् त्वनेया समस्यां तस्कं गांसिम्हा नपां इलय ब्यलय् बिरामी नं जुइ । मांया तस्कंयोम्हा शो–शो बौम्हासिया अप्वः ब्वंकेगु स्वयो लकां सुय्गु ज्याखय् हे ब्वङ यंकेगु मति तै । वय्क ११ दाया बैसय् थः बौ मदय्धुकं वयकया मांया काय् गथे ब्वलांकेगु धाय्गु पीर जुल । अले वयकया मां एकातेरीनां सुज्या सुयगु ज्या याङ परिवारया त्वा चूलाकेगु याङदिल । उब्ले शो–शो या नां स्तालिन तल ।

१८९४ स स्कूलय् ब्वने सिधय्क १५ दया स्तालिन तिफलिसया छगू धर्मशास्त्रया स्कूलय् भर्ना जुल । व छगू राजधानी जुगुलिं आना थीथी कारखाना नपां मजदुर आन्दोलनया विकास जूगु थाय खः । आनाया स्कूल, कलेजय् थीथी राजनीतिक खाँ ल्हाइगु व क्रान्तिया वहस याइगु थाय् जुल ।
स्तालिन ब्वनिगु स्कूलय् नं समाजवाद व क्रान्तिया खा“ ल्हाइपुं विद्यार्थीतय्गु छगू पुचः दः । गुकि स्तालिन नं सदस्य जुयो कार्लमाक्र्स व कम्युनिष्टतय्गु विषय ब्वनेगु छलफल याय्गु याङ दिल । लिपा वयक वहे सूचुक (गुप्त अध्ययन) ब्वनेगु पुचः या नेता जुयो दिल । १७ द“या स्तालिनया ध्यान अप समाजवाद व क्रान्ति पाखे क्वसाल । वयकलं कार्लमाक्र्सया ‘पुँजी’ अले कम्युनिष्ट पार्टीया घोषणापत्र व कम्युनिष्ट विचःया साफुत ब्वङ दिल । १६ द“या इलय्हे वयक जर्जियाली सामाजिक जनवादी मजदुर पार्टीया सदस्य जुयो द्य्गु खः । उगु पार्टी याय्गु नां लिपा ‘कम्युनिष्ट पार्टी’ तल ।

थ्वहे पार्टी नपां स्वापुतयो माक्र्सवादया प्रचार प्रसार याय्गु झवलय् वय्कं लेनिनया नरोदनिकवादया विरुद्धय् च्वया द्यूगु ‘कानुनी माक्र्सवाद’ व ‘अर्थवाद’ धाय्गु च्वसु ब्वङ दयूसेलीं उकिं प्रभावित जुयो लेनिननपां स्वापु तय्गु मति तयो दिल ।

उगु इलय् रुसय् तस्कं अत्याचारीम्हा जुजु जारं राज्ययाङ च्वंगु खः । चिच्याह्रांगु देशय् हमलायाङ लुटेयाइम्हा अले थःगु देशय् तस्कं शोषणयाइम्हा जारया विरुद्धय् कम्युनिष्टतय्सं विरोध याङ वगु खा“ स्तालिनता तस्कं यो । शोषणं मुक्त जुयगु खाँ कम्युनिष्टतय्गु च्वसु व कार्लमाक्र्सया साफुखय् च्वयो तैगुलिं स्तालिनं तस्कं ध्यान तयो अजगु साफु ब्वङ दिल । १९ दाँया इलय् मजदुर संगठनय् ज्या सा“ सां थःता थीथी सैद्धान्तिकरुपं स्यल्लाम्हा माक्र्सवादीया रुपय् म्हासिइके बिल । जार सरकारया गुप्तचर तय्सं सिइक वयकया कोठाय् खान तलासी कःबले कार्लमाक्र्सया सफु लुयो वगुलिं १८९९ खुनुं वयकयाता स्कूलं पितिन । वयक सच्चाम्हा क्रान्तिकारी जूगुलिं छतिंहे मग्यासें जार सरकार ल्यंथानेगु व क्रान्ति सफल याय्त । निरन्तर ज्या साङ दिल । आखः ब्वंकेगु अले अड्डाय् कारिन्दाया ज्या साङ बहनी–बहनी मजदुर (संगठनय् ज्यासानेगु झ्वलय् चिच्या चिच्याह्रांगु सुधारया खाँ ल्हाइपुं नपां ल्वा ल्वां हज्याङ च्वंगु इलय् सन् १९०० खय् लेनिनया इस्क्रा (फिलिंगो) मिगुली नांया पत्रिका प्याहाँ वल । उकिया बिचः नपां थः गु बिच मिले जूगुलिं वयक नपां सतिकेगु बिचः यात । वयकया न्ह्यलुवाय् १९०१ अप्रिल २२ खुनुं मजदुर तय्गु जुलुस पिकगुयाता लेनिनया इस्क्रा पत्रिकां च्वछाय्बहगु ज्या दक च्वत । अः जार सरकारं स्तालिनयाता मिखालय् वांगु धु भः पियो ज्वनेगु कुत यासेलिं वयक भूमिगत जुयोदिल । अले केत्सिभेली नपां मिले जुयो १९०१ सेप्टेम्बरय् संघर्ष (ब्रड्जोला) धायूगु पत्रिका पिथाङ मजदुरतय्ता वैज्ञानिक समाजवादया खाँ कानेगु उद्देश्य तल । थःगु हे गुप्त छापाखाना दय्क पर्चात पिकायो जनतातय्ता सचेत याायां वाना अले ९ मार्च १९०२ खय् बाटुमय् छगू स्यल्लागु जुलुस वय्कया नेतृत्वखय् पिकाल । गुकिं तंम्वय्कम्हा जार सरकारं स्तालिनता ज्वङ जेलय् कुन । जेलय दुने नं वयकं क्रान्तिकारी गतिविधि न्हयाकंतुं यंकल । १९०३ खय् वयकयाता कालापानीया जेल सजाय बिल । लेनिनया पौकाथं आनानं विसेवयो जनताया दथ्वीवाङ क्वातुगु संगठन दयकल । वयकलं च्वापुक मजुसें जुयमःगु अले लेनिनया ‘छपला हःने नेपाला लिने’ नांया साफु ब्वनेता नं अनुरोध याङ दिल । १९०५ जनवरी ९ आइतबार खुनुं सरकारी दलाल तय्गु नेतृत्वखय् ग्यापोन मजदुर आन्दोलन न्ह्याकल । जार सरकारं यक्व मजदुरतय्ता स्यात । थुकिता ‘आइतबारे हत्याकाण्ड’ जक धाइ । अले सरकारी दलाल तयसं सरकारनपां सम्झौता यात । स्तालिन थुकिता तस्कं घृणा याङ दिल ।

उब्ले रुसया सामाजिक जनवादी पार्टी दुने क्रान्तियाय्मःपुं बहुमत पक्ष (बोल्शेबिक) व सम्झौता याय्मः पुं (मेन्सेबिक) अल्पमत पार्टी खाने दत । आइतबारे हत्याकाण्डया बदला काय्गु मतिं बोल्शेबिक तय्सं सशस्त्र आन्दोलन हज्याकल । क्रान्तिया मिब्वाला देशय्ङांक च्याङ च्वन । १९०५ खय् स्तालिन फिनल्याण्डय् झायो लेनिननपां खँल्हाबल्हायाङ कानुनी व गैरकानुनी संघर्षया नीति तयार याङ दिल । स्तालिनं अराजकतावाद या समाजवाद धाय्गु च्वसु च्वयो जनतातय्ता सचेत याङ दिल ।

१९०८ खय् स्तालिनता ज्वङ जेलय् कुन । उकिं लिपा वयक बाकु झाल । १९१० खय् चेकोस्लोभाकिया जूगु खुकगू सम्मेलनं स्तालीनया न्ह्यलुवाय् केन्द्रीय समिति (मु गुथिं निस्वान । अ. बोल्सेविक पार्टी नां तयो कानुनी व गैरकानुनी संघर्षयाय्गु खा“ क्वजिकल ।
उब्ले सुनखानी ५०० म्हा मजदुरत स्यागुया विरुद्धय् स्तालिनं ८ लाख ५० हजार मजदुरतय्गु हडतालया नेतृत्व याङ दिल । थजगु इलय् प्रतिक्रियावादी अझ तस्कं प्रतिक्रियावादी संस्था दः सां अजगु संस्थाय् नं द्वह“वाङ क्रान्तिता ग्वाहाली यायफै धाय्गु नीति ज्वङ प्रतिक्रियावादी तय्गु चुनावय्नं भाग कायो क्रान्तिया निंतिं छयलेमः धाय्गु विचः प्वंक दिल । उब्ले लेनिनया निर्देशनय् प्राब्दा (सत्य) नांया पत्रिका पिथान ।
१९१४ खय् न्हापांगु विश्व युद्धखय् रुस व जार थाय् थासय् बुसेलिं त्यागु राज्यता धेबा (क्षेतिपूर्ति) पुलेता जनतातय्के यक्व यक्व कर काकल । उकिया विरुद्धय १९१७ जनवरी महिना जार सरकारया विरुद्धय् विशाल जुलुश न्ह्याकल । सरकारी सेनाया हतियार लुटेयाङ सशस्त्र आन्दोलन न्ह्याकल । जार सरकारं गोली कय्केगु आदेश ब्यूसां सेना माने मजुसें २७ फेबु्रअरी खुनुं ६० हजार सेना जनता नपां मिलेजुवल । जारया मन्त्रीतय्ता ज्वङहल । क्रान्तिकारीतय्ता जेल मुक्त यात । जार तन्त्र खत्तम जुल । तर पु“जीपतितय्सं सत्ता कब्जायात थुकियाता ‘फेब्रुअरी क्रान्ति’ धाइ ।

लेनिन निर्वासनं अले स्तालिन कालापानीं ल्याहा“ झायो बोल्सेविक पार्टी पुँजीवादी क्रान्तिता समाजवादी क्रान्तिखय् हिलेगु गुकिं जनताया व्यवस्था हय्गु खाँ क्बजित । १८ जुन खुनुं लेनिन स्तालिनया निर्देशनय् पेट्रोगार्डय् ४ लाख मजदुर जुलुस पिकगुलि पुँजीपति सरकारं गोली कय्कल । नपां लेनिनयाता राजद्रोह मुद्दा चलेयासेलिं जनता झन आक्रोसित जुयो पुँजीवादी सरकारया विरुद्धय् संघर्ष न्ह्याकल । स्तालिनया नेतृत्वखय् सरकारी अड्डा, अफिसत कब्जायात । पेट्रोगार्डया सिपाहीतय्सं पुँजीवादी मन्त्रीतय्ता ज्वङ हल । देशया अप्वः थासय् जनतां कब्जायात । पुँजीवादी सरकारनं खत्तम जुल । १९१७ अक्टोबर या उगु क्रान्तियाता ‘रुसी अक्टोबर समाजवादी क्रान्ति’ जक धाइ । लेनिन या नेतृत्वखय् मन्त्रीपरिषद् दय्कल । थाय्थासय् समाजवादी क्रान्तिता धोका विइपिन्ता स्तालिनं दबेयायां समाजवादयाता म्वाकल । उकिं लेनिनं वय्कता ‘लाल झण्डा’ या पदबी बियो दिल । १९२२ खय् स्तालिन पार्टीया महासचिवखय् ल्यल । नेम्हासिया सल्लाहं लाल सेना दय्कल ।

१९२४ जनवरी २१ या दिनसं लेनिनया मृत्यु जुयधुंक थाय्थासय् बुखाटिन, त्रात्स्की थजपुं धोखेवाजपिंस समाजवादी क्रान्तियाता ध्वस्त याय् तांसां अजपिन्ता असफल यायां स्तालिनया सबल नेतृत्वखय् रुस साम्राज्यवादी विरोधी शक्तिया रुपय् धस्वाकल । वयकलं अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलनया संरक्षणनं याङ दिल । सन् १९५३ मार्च ९ खुनुं वयकंथ्व संसार त्वत दिल ।