‘भाषा र संस्कृतिको संरक्षण गर्नु राज्यको दायित्व हो’

नेपाल संवत् ११४१ नयाँ वर्षको उपलक्ष्यमा सम्पूर्ण नेपाली जनतामा देश र जनताको हितमा निरन्तर काम गर्न सकून् भनी शुभकामना व्यक्त गर्दछौँ ।
हरेक वर्ष आजको दिन सांस्कृतिक बाजा ¥यालीसहित हाम्रा साथीहरूले विभिन्न कार्यक्रमहरूसाथ नेपाल संवत्को नयाँ वर्ष मनाउँदै आएका हुन् । विश्वव्यापी महामारीको रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसका कारण जनताको स्वास्थ्यलाई ध्यानमा राखेर यो वर्ष त्यस्ता कार्यक्रमहरू गर्न सम्भव भएन ।
नेपालभाषाका ४ खम्बामध्ये मास्टर जगतसुन्दर मल्ल पनि एक हुनुहुन्थ्यो । मातृभाषाबाट पढ्ने अवसर पाए छिट्टै सिक्न सकिन्छ भनी मातृभाषालाई जोड दिने उहाँले विभिन्न साहित्यहरू नेपालभाषामा अनुवाद गर्नुभयो र नेपालभाषालाई समृद्ध बनाउन मद्दत गर्नुुभयो । नेपाल मजदुर किसान पार्टीका जनप्रतिनिधिहरू भक्तपुर नगर पञ्चायतमा निर्वाचित भएपछि उहाँको जन्मस्थान खौमामा उहाँको सालिक राख्ने निर्णय ग¥यो । तर, तत्कालीन पञ्चायती व्यवस्थाको लागि त्यो मान्य भएन । शालिक अनावरणकै दिन सरकारले राति ‘चोरेर’ लग्यो । त्यसको विरोधमा त्यसबेला जनताले सशक्त विरोध गरे । २०४६ सालको आन्दोलनबाट पञ्चायती व्यवस्था समाप्त भएपछि मात्रै उहाँको सालिक फिर्ता भयो र सोही ठाउँमा स्थापना गरी हरेक वर्ष नेपाल संवत् नयाँ वर्षको अवसरमा माल्यार्पण गरी कार्यक्रम हुँदै आएको हो ।
अहिले नेपालभाषा बोल्ने जनसङ्ख्या दिनानुदिन कम हुँदै गएको तथ्याङ्कले देखाउँछ । यसको अर्थ जात नेवार भए पनि नेपालभाषा बोल्न छोड्दै जानु हो । जब हामी आफ्नो भाषा बोल्दैनौँ, संस्कृति मान्दैनौँ ती विस्तारै लोप भएर जानेछन् । भाषा र संस्कृति लोप भयो भने हामीसँग आफ्नो भन्नु केही बाँकी रहनेछैन ।
अहिले काठमाडौँ उपत्यकामा तीव्ररूपमा बस्ती विकास हुँदै गएको छ । बस्ती विकाससँगै हाम्रो भाषा, कला–संस्कृति र सम्पदामाथि पनि अतिक्रमण हुँदै छ । विश्व सम्पदामा सूचिकृत ७ वटा सम्पदा यही काठमाडौँ उपत्यकामा छन् । राज्यले उपत्यकालाई नै सांस्कृतिक संरक्षित केन्द्रको रूपमा विकास गर्नुपर्ने हो । त्यसको विपरीत अहिले सरकारले १ लाख रोपनीको १ वटा, १० हजार रोपनीको ३ वटा गरी ४ वटा आधुनिक सहर विकास गर्ने घोषणा गरेर निर्माण कार्यलाई अगाडि बढाउँदै छ । अहिले नै खानेपानीको हाहाकार, अपराध सङ्ख्यामा वृद्धि, यातायात जाम, धुलो, धुँवा र ध्वनि प्रदूषणले काठमाडौँ उपत्यका बस्न अयोग्य बन्दै गएको छ । सरकारले काठमाडौँ उपत्यका सुन्दर होइन कुरूप बनाउँदै छ । हामीले स्थानीय तहको स्वीकृतिविना ठूला सहरहरू बनाउनु हुँदैन भनी त्यसको विरोध गर्दै आइरहेका छौँ ।
हाम्रो भाषा र संस्कृति देशकै सम्पत्ति हुन् । त्यसको संरक्षणको लागि नयाँ पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्नु आवश्यक छ । भक्तपुर नगरपालिकाले अहिले नगरभित्र सञ्चालित ९२ वटा विद्यालयहरूमा स्थानीय पाठ्यक्रम लागू गरेको छ । त्यसले कक्षा १ देखि ८ सम्मका विद्यार्थीहरूले भक्तपुरको कला—संस्कृति र सम्पदाको महत्वबारे बुझ्दै छन् । यो हाम्रो निम्ति खुसीको कुरा हो ।
भक्तपुर नगरपालिकाले नेपालभाषाको रञ्जना लिपि ४ महिने प्रशिक्षण दिंदै आएको छ । कोभिड १९ को कारण उत्पन्न विशेष परिस्थितिले हाल उक्त लिपि कक्षाहरू बन्द गरिएका छन् ।
हाम्रो कला संस्कृति संरक्षण गर्न धेरै संस्कृतिकर्मीहरूले आफ्नो जीवनको महत्वपूर्ण समय योगदान गर्नुभएको छ । ती संस्कृतिकर्मीहरूलाई नगरपालिकाले क्रमशः सम्मान गर्दै आएको छ । प्रत्येक वर्ष एउटा वडाबाट २ जनाका दरले सम्मान गर्दै आएकोमा यो वर्ष विशेष परिस्थितिले हालसम्म गर्न सकेका छैनौँ । अनुकूल वातावरणपछि पुनः त्यसले निरन्तरता पाउनेछ ।
हाम्रो संस्कृति संरक्षणको लागि हरेक वर्ष एउटा सांस्कृतिक विधाको प्रतियोगिता गर्दै आएको हो । त्यसले संस्कृति संरक्षणको साथै हाम्रो संस्कृति पुरानो पुस्ताबाट नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण पनि भएको छ । भक्तपुर नपाले धाँ बाजा, बाँसुरी बाजा, धिमे बाजाजस्ता प्रतियोगिताहरू गरेर त्यसको उदाहरण प्रस्तुत गर्दै आएको छ ।
नेपालभाषा संरक्षणको लागि नगरपालिकाबाटै एउटा पत्रिका प्रकाशन गर्नु उपयुक्त हुने साथीहरूको सुझाव आएपछि आजभन्दा २ वर्षअघि आजकै दिनबाट ‘ख्वप पौ’ पाक्षिक प्रकाशन सुरु गरिएको हो । त्यसमा संस्कृतिविद्हरूको लेख, रचना एवम् नगरपालिकाका गतिविधिहरू प्रकाशित भइरहेको छ । नेपालभाषा प्रवद्धर्नको लागि ‘ख्वप पौ’ ले पनि मद्दत पु¥याउने हाम्रो विश्वास छ ।
नेपाल सरकारले कार्तिक २७ गते भक्तपुर क्यान्सर अस्पताल सञ्चालनसम्बन्धी गठन आदेश जारीको समाचार सार्वजनिक ग¥यो । भक्तपुर क्यान्सर अस्पताल जनताको हो र जनताकै बनाउनुपर्छ भनी हामी लड्दै आयौँ । स्थानीय तहमा जनप्रतिनिधि नभएको बेला एउटा एनजीओले विभिन्नरूपमा आफ्नो निजी सम्पत्तिझैँ सञ्चालन ग¥यो । त्यहाँ भ्रष्टाचार भएको धेरै समाचार पत्रहरूमा आइसकेपछि नगरपालिकाले त्यसको अध्ययन ग¥यो । त्यो सार्वजनिक सम्पत्ति हो, सार्वजनिक नै बनाउनुपर्छ भनेर आजभन्दा १ वर्ष अगाडिदेखि नगरपालिका अघि स¥यो । नगरपालिकाले छुट्दै व्यवस्थापन समिति गठन गरी कार्य गर्दै आएकोमा अदालतको अन्तरिम आदेशपछि नगरपालिकाको औपचारिक काम गर्न मिलेको थिएन । स्थानीय जनता त्यसको बचाउको लागि लड्दै आएकोमा अहिले सरकारको गठन आदेशपछि सरकारीसरह हुने भएको छ । यसको विस्तृत जानकारी सार्वजनिक भएपछि थप छलफल गरौँला । तर, जनताको सम्पत्ति संरक्षणको लागि लडेकोमा त्यो एक पाइला अगाडि बढेको भने पकै हो । सार्वजनिक सम्पत्ति संरक्षण गर्ने काममा भक्तपुर नगरपालिका निरन्तर लागिरहनेछ ।
अन्त्यमा, कोरोना रोगले हामीलाई सताइरहेको छ । रोगको सङ्क्रमणबाट बच्न मास्क लगाउने, स्यानिटाइजर प्रयोग गर्ने र सामाजिक दुरी कायम गर्नेतर्फ सबैले ध्यान दिन अनुरोध गर्दछौँ र रोग लागेपछि उपचार गर्नुभन्दा रोग नै लाग्न नदिनेतिर ध्यान देऔँ । आफू सुरक्षित भएपछि मात्रै हामी अरूको सुरक्षाको निम्ति लड्न सक्छौँ । सबैले सुरक्षा विधि अपनाएरमात्रै व्यवहार गरौँ । नेपाल संवत् ११४१ को नयाँ वर्षको सम्पूर्ण जनतामा शुभकामना !